Ποιά ήταν η Θεά Περσεφόνη;
Ποια ήταν η Περσεφόνη στη μυθολογία;
Η Περσεφόνη ήταν κόρη της θεάς Δήμητρας. Πατέρας της ήταν ο Ζεύς και συζυγός της ο Άδης. Μαζί του γέννησε τον Ζαγρέα, τον Ευβουλέα και τον Σαβάζιο. Ο Άδης την πήρε στον κάτω κόσμο για την ομορφιά της. Η Θεά Δήμητρα όμως τη ζήτησε πίσω. Ο Άδης συμφώνησε να ανεβαίνει η Περσεφόνη έξι μήνες στον πάνω κόσμο και να κατεβαίνει τους επόμενους έξι στον κάτω. Έτσι τους μήνες που η Περσεφόνη είναι στον πάνω κόσμο η Θεά Δήμητρα χαιρόταν και υπήρχε καλοκαιρία, ενώ τους άλλους κακοκαιρία. Ο μύθος της αρπαγής πρωτοεμφανίζεται στην ΄΄Θεογονία΄΄ του Ησιόδου. Ο Ομηρικός Ύμνος στη Δήμητρα είναι η σημαντικότερη πηγή μας: περιγράφει πως συνέβη η αρπαγή στο Νύσιον πεδίον, όταν η Κόρη μάζευε άνθη σε ένα λιβάδι με συντροφιά ΄΄παρθένων΄΄, των Ωκεανιδών νυμφών , της Αθηνάς και της Άρτεμης. Και ενώ μάζευε ένα νάρκισσο, άνοιξε η γη, ξεπήδησε ο Άδης με το άρμα του και την άρπαξε. Οι κραυγές για βοήθεια δεν ακούστηκαν από κανένα, εκτός από την Εκάτη και τον Ήλιο. Ο Δίας ήταν μακριά.
Ερμηνείες του μύθου της αρπαγής της Περσεφόνης
α) Η φυσική θεωρία της βλάστησης και του αγροτικού κύκλου. Πρωτοδιατυπώνεται στην αρχαιότητα από τους Στωϊκούς . Η Κόρη ταυτίζεται με τα δημητριακά και η απουσία της με τη φύλαξή τους στο υπέδαφος. Η απαγωγή της είναι η αλληγορία του κύκλου της ευφορίας της φύσης: η κάθοδος της Κόρης στον Κάτω κόσμο κάθε φθινόπωρο ταυτίζεται με την απουσία των καρπών, οι οποίοι αναφύονται την άνοιξη με την άνοδό της. Μια τέτοια άποψη κρίνεται όμως ως απορριπτέα διότι, όπως μας αναφέρει η κυριότερη πηγή μας ο Ομηρικός Ύμνος, η Κόρη έμενε τέσσερις μήνες στον Κάτω Κόσμο και οκτώ μήνες στον Πάνω Κόσμο. Όμως τα δημητριακά βλασταίνουν μόλις λίγες εβδομάδες μετά τη σπορά.[1] Επίσης η συλλογή των λουλουδιών από την Κόρη η οι περιπλανήσεις της Δήμητρας σε αναζήτηση της κόρης της δεν μπορούν να συσχετισθούν με γεωργικές πράξεις[2]
β) Η θεωρία της αναγέννησης και της αιωνιότητας της ζωής, που πηγάζει από τις γενεές που ξεπηδάν η μία από την άλλη. Αυτή ήταν η ουσία του εορτασμού της "ανόδου" της Περσεφόνης στα Ελευσίνια Μυστήρια. Η επιστροφή (άνοδος) της Περσεφόνης γιορταζόταν με τη σπορά του φθινοπώρου. Ο Πλούτος συμβολίζει τον πλούτο του σιταριού που αποθηκευόταν σε υπόγεια σιλό η πίθους κατά τη διάρκεια των καλοκαιρινών μηνών. Παρόμοιοι πίθοι χρησιμοποιούνταν παλαιότερα για ταφές , και ο Πλούτος, ταυτίζεται με τον Άδη, τον άρχοντα του κάτω κόσμου. Τους καλοκαιρινούς μήνες η "Κόρη" βρίσκεται μέσα στο σιτάρι των υπόγειων σιλό, στο βασίλειο του 'Αδη, και ταυτίζεται με την "Περσεφόνη", την βασίλισσα του κάτω κόσμου. Την αρχή του φθινοπώρου , όταν οι σπόροι της παλιάς συγκομιδής σπέρνονται στους αγρούς, η "Κόρη" ανεβαίνει (άνοδος), και ενώνεται πάλι με την μητέρα της Δήμητρα, γιατί ο παλιός σπόρος ενώνεται με το νέο βλαστό. Για τους μυημένους , αυτή η ένωση ήταν το σύμβολο της αιωνιότητας της ανθρώπινης ζωής, που πηγάζει από τις γενεές που ξεπηδάν η μία απ΄την άλλη.
γ) Η ανθρωπολογική διάσταση του μύθου. Αυτή επικεντρώνεται κυρίως στις ανθρώπινες διαστάσεις του μύθου: γάμος και θάνατος- που είναι κυρίαρχος μέσα στον μύθο- ο τραυματικός χωρισμός της μητέρας από τη νεαρή κόρη, λύπη και θυμός και τελικά συμφιλίωση. Δεν λέιπει και η άποψη που λέει πως ο Άδης πρέπει να θεωρηθεί «στείρος, σεξουαλικά αδύναμος, ενώ η Περσεφόνη αντιπροσωπεύει τις ερωτικές περιπέτειες της εφηβείας»
Η περιπέτεια της
Από πότε αρχίζει για την μητέρα της Δήμητρα η αναζήτηση της κόρης της Περσεφόνης, που θα την κάμει να διασχίσει όλο το γνωστό κόσμο; Τη στιγμή που χανόταν στην άβυσσο, η Περσεφόνη έβαλε μια φωνή. Η Δήμητρα την άκουσε και η αγωνία έσφιξε την καρδιά της. Τρέχει, αλλά δε βρίσκει την Περσεφόνη!.. Λένε πως εννιά μέρες και εννιά νύχτες, χωρίς να φάει, χωρίς να πιει, χωρίς να πλυθεί και να στολιστεί, η θεά πλανιέται στον κόσμο, κρατώντας δάδες στα χέρια της! Και τη δέκατη μέρα;
Η Περσεφόνη ήταν κόρη της θεάς Δήμητρας. Πατέρας της ήταν ο Ζεύς και συζυγός της ο Άδης. Μαζί του γέννησε τον Ζαγρέα, τον Ευβουλέα και τον Σαβάζιο. Ο Άδης την πήρε στον κάτω κόσμο για την ομορφιά της. Η Θεά Δήμητρα όμως τη ζήτησε πίσω. Ο Άδης συμφώνησε να ανεβαίνει η Περσεφόνη έξι μήνες στον πάνω κόσμο και να κατεβαίνει τους επόμενους έξι στον κάτω. Έτσι τους μήνες που η Περσεφόνη είναι στον πάνω κόσμο η Θεά Δήμητρα χαιρόταν και υπήρχε καλοκαιρία, ενώ τους άλλους κακοκαιρία. Ο μύθος της αρπαγής πρωτοεμφανίζεται στην ΄΄Θεογονία΄΄ του Ησιόδου. Ο Ομηρικός Ύμνος στη Δήμητρα είναι η σημαντικότερη πηγή μας: περιγράφει πως συνέβη η αρπαγή στο Νύσιον πεδίον, όταν η Κόρη μάζευε άνθη σε ένα λιβάδι με συντροφιά ΄΄παρθένων΄΄, των Ωκεανιδών νυμφών , της Αθηνάς και της Άρτεμης. Και ενώ μάζευε ένα νάρκισσο, άνοιξε η γη, ξεπήδησε ο Άδης με το άρμα του και την άρπαξε. Οι κραυγές για βοήθεια δεν ακούστηκαν από κανένα, εκτός από την Εκάτη και τον Ήλιο. Ο Δίας ήταν μακριά.
Ερμηνείες του μύθου της αρπαγής της Περσεφόνης
α) Η φυσική θεωρία της βλάστησης και του αγροτικού κύκλου. Πρωτοδιατυπώνεται στην αρχαιότητα από τους Στωϊκούς . Η Κόρη ταυτίζεται με τα δημητριακά και η απουσία της με τη φύλαξή τους στο υπέδαφος. Η απαγωγή της είναι η αλληγορία του κύκλου της ευφορίας της φύσης: η κάθοδος της Κόρης στον Κάτω κόσμο κάθε φθινόπωρο ταυτίζεται με την απουσία των καρπών, οι οποίοι αναφύονται την άνοιξη με την άνοδό της. Μια τέτοια άποψη κρίνεται όμως ως απορριπτέα διότι, όπως μας αναφέρει η κυριότερη πηγή μας ο Ομηρικός Ύμνος, η Κόρη έμενε τέσσερις μήνες στον Κάτω Κόσμο και οκτώ μήνες στον Πάνω Κόσμο. Όμως τα δημητριακά βλασταίνουν μόλις λίγες εβδομάδες μετά τη σπορά.[1] Επίσης η συλλογή των λουλουδιών από την Κόρη η οι περιπλανήσεις της Δήμητρας σε αναζήτηση της κόρης της δεν μπορούν να συσχετισθούν με γεωργικές πράξεις[2]
β) Η θεωρία της αναγέννησης και της αιωνιότητας της ζωής, που πηγάζει από τις γενεές που ξεπηδάν η μία από την άλλη. Αυτή ήταν η ουσία του εορτασμού της "ανόδου" της Περσεφόνης στα Ελευσίνια Μυστήρια. Η επιστροφή (άνοδος) της Περσεφόνης γιορταζόταν με τη σπορά του φθινοπώρου. Ο Πλούτος συμβολίζει τον πλούτο του σιταριού που αποθηκευόταν σε υπόγεια σιλό η πίθους κατά τη διάρκεια των καλοκαιρινών μηνών. Παρόμοιοι πίθοι χρησιμοποιούνταν παλαιότερα για ταφές , και ο Πλούτος, ταυτίζεται με τον Άδη, τον άρχοντα του κάτω κόσμου. Τους καλοκαιρινούς μήνες η "Κόρη" βρίσκεται μέσα στο σιτάρι των υπόγειων σιλό, στο βασίλειο του 'Αδη, και ταυτίζεται με την "Περσεφόνη", την βασίλισσα του κάτω κόσμου. Την αρχή του φθινοπώρου , όταν οι σπόροι της παλιάς συγκομιδής σπέρνονται στους αγρούς, η "Κόρη" ανεβαίνει (άνοδος), και ενώνεται πάλι με την μητέρα της Δήμητρα, γιατί ο παλιός σπόρος ενώνεται με το νέο βλαστό. Για τους μυημένους , αυτή η ένωση ήταν το σύμβολο της αιωνιότητας της ανθρώπινης ζωής, που πηγάζει από τις γενεές που ξεπηδάν η μία απ΄την άλλη.
γ) Η ανθρωπολογική διάσταση του μύθου. Αυτή επικεντρώνεται κυρίως στις ανθρώπινες διαστάσεις του μύθου: γάμος και θάνατος- που είναι κυρίαρχος μέσα στον μύθο- ο τραυματικός χωρισμός της μητέρας από τη νεαρή κόρη, λύπη και θυμός και τελικά συμφιλίωση. Δεν λέιπει και η άποψη που λέει πως ο Άδης πρέπει να θεωρηθεί «στείρος, σεξουαλικά αδύναμος, ενώ η Περσεφόνη αντιπροσωπεύει τις ερωτικές περιπέτειες της εφηβείας»
Η περιπέτεια της
Από πότε αρχίζει για την μητέρα της Δήμητρα η αναζήτηση της κόρης της Περσεφόνης, που θα την κάμει να διασχίσει όλο το γνωστό κόσμο; Τη στιγμή που χανόταν στην άβυσσο, η Περσεφόνη έβαλε μια φωνή. Η Δήμητρα την άκουσε και η αγωνία έσφιξε την καρδιά της. Τρέχει, αλλά δε βρίσκει την Περσεφόνη!.. Λένε πως εννιά μέρες και εννιά νύχτες, χωρίς να φάει, χωρίς να πιει, χωρίς να πλυθεί και να στολιστεί, η θεά πλανιέται στον κόσμο, κρατώντας δάδες στα χέρια της! Και τη δέκατη μέρα;
Η Περσεφόνη, σύμφωνα με όλα τα κείμενα της αρχαίας ελληνικής γραμματείας είναι η θεά του Κάτω Κόσμου και η σύντροφος του Άδη. Είναι κόρη του Δία ) και της Δήμητρας, τουλάχιστο σύμφωνα με την εκδοχή την πιο διαδομένη. Μια παράδοση όμως τη θέλει κόρη του Δία και της Στύγας, της Νύμφης του ποταμού του Κάτω Κόσμου.
Ο σπουδαιότερος μύθος της Περσεφόνης είναι η ιστορία της απαγωγής της από τον Άδη, το θείο της (αφού ο Άδης ήταν αδελφός του Δία).
Ο Άδης ερωτεύτηκε τη νέα και την απήγαγε, την ώρα που αυτή μάζευε λουλούδια μαζί με τις Νύμφες στην πεδιάδα της Έννας στη Σικελία (αυτή είναι η τοποθεσία η γενικά πιο αποδεκτή). Η απαγωγή αυτή έγινε με τη συνενοχή του Δία και όσο απουσίαζε η Δήμητρα.
Σ' αυτή την εποχή τοποθετούνται τα ταξίδια της Δήμητρας σε ολόκληρη την Ελλάδα, για να βρει την κόρη της, την οποίαν θρηνούσε όπου κι αν στεκόταν!
Στο τέλος ο Δίας διέταξε τον Άδη να δώσει πίσω την Περσεφόνη στη μητέρα της. Αυτό όμως δέν ήταν πια δυνατό. Πραγματικά η νέα είχε διακόψει την ασιτία, όταν ήταν στον Κάτω Κόσμο. Από απερισκεψία (ή ακόμη υποκινούμενη από τον Άδη) είχε φάει ένα σπόρο από ρόδι. Αυτό ήταν αρκετό, για να συνδεθεί μια για πάντα με τον Κάτω Κόσμο.
Για να μετριαστούν τα πράγματα, ο Δίας αποφάσισε η Περσεφόνη να μοιράζει το χρόνο της ανάμεσα στον Επάνω και τον Κάτω Κόσμο. Οι αναλογίες ποικίλλουν ανάλογα με τους συγγραφείς· άλλοτε μένει μόνο το ένα τρίτο του χρόνου στη γη και άλλοτε το μισό.
Η Περσεφόνη ως σύζυγος του Άδη παίζει κάποιο ρόλο στους μύθους του Ηρακλή, του Ορφέα, του Θησέα και του Πειρίθοου
Έλεγαν επίσης πως είχε ερωτευτεί τον ωραίο Άδωνη, ο οποίος με τη σειρά του χρειάστηκε να μοιράσει το χρόνο του ανάμεσα στη Γη και τον Κάτω Κόσμο.
Η Περσεφόνη εμφανίζεται κοντά στη Δήμητρα στα Ελευσίνια Μυστήρια. Στη Ρώμη την ταύτιζαν με την Προσερπίνα
ΠΩΣ ΕΓΙΝΕ Η ΑΠΑΓΩΓΗ ΤΗΣ ΠΕΡΣΕΦΟΝΗΣ;
Η Περσεφόνη, όπως είπαμε, ήταν κόρη του Δία και της Δήμητρας και, τουλάχιστο στην παραδοσιακή μορφή του μύθου, ήταν η μοναχοκόρη της θεάς Μεγάλωνε ευτυχισμένη ανάμεσα στις Νύμφες, συντροφιά με τις αδελφές της, τις άλλες κόρες του Δία, την Αθηνά και την Άρτεμη, και λίγο ενδιαφερόταν για το γάμο, όταν ο θείος της, ο Άδης, την ερωτεύτηκε και με τη βοήθεια του Δία την απήγαγε.
Ως τόπος της απαγωγής θεωρείται συνήθως το λιβάδι της Έννας στη Σικελία, αλλά ο ομηρικός Ύμνος στη Δήμητρα κάμνει λόγο, πολύ ακαθόριστα, για την πεδιάδα της Μύσας, που είναι όνομα μυθικό, αναμφίβολα χωρίς γεωγραφική υπόσταση.
Άλλες παραδόσεις τοποθετούν την απαγωγή της Περσεφόνης πότε στην Ελευσίνα, στις όχθες του Κηφισού, πότε στην Αρκαδία, στους πρόποδες της Κυλλήνης, όπου και έδειχναν κάποια σπηλιά, που τη θεωρούσαν ως μία από τις εισόδους του Κάτω Κόσμου, πότε στην Κρήτη, κοντά στην Κνωσσό κτλ.
Λένε πως τη στιγμή που η νέα έκοβε ένα νάρκισσο (ή έναν κρίνο), άνοιξε η γη, πετάχτηκε ο Άδης και παρέσυρε τη μνηστή του στον Κάτω Κόσμο!..
Η ΚΡΑΥΓΗ ΤΗΣ ΠΕΡΣΕΦΟΝΗΣ!..
Από τότε αρχίζει για την μητέρα της Δήμητρα η αναζήτηση της κόρης της, που θα την κάμει να διασχίσει όλο το γνωστό κόσμο. Τη στιγμή που χανόταν στην άβυσσο, η Περσεφόνη έβαλε μια φωνή. Η Δήμητρα την άκουσε και η αγωνία έσφιξε την καρδιά της. Τρέχει, αλλά δε βρίσκει την Περσεφόνη!
Λένε πως εννιά μέρες και εννιά νύχτες, χωρίς να φάει, χωρίς να πιει, χωρίς να πλυθεί και να στολιστεί, η θεά πλανιέται στον κόσμο, κρατώντας δάδες στα χέρια της!
Τη δέκατη μέρα η Δήμητρα συναντά την Εκάτη που και εκείνη είχε ακούσει τη φωνή, αλλά δεν είχε αναγνωρίσει τον απαγωγέα, γιατί το κεφάλι του περιβαλλόταν από σκιές της νύχτας. Μόνο ο Ήλιος, που τα βλέπει όλα, μπορεί να της αποκαλύψει αυτό που έγινε.
Σύμφωνα όμως με μια τοπική παράδοση, οι κάτοικοι της Ερμιόνης, στην Αργολίδα, αποκάλυψαν στη θεά Δήμητρα τον ένοχο.
Οργισμένη τότε η θεά αποφάσισε να μην ξανανέβει στον ουρανό και να μείνει στη γη, παραιτούμενη από τα θεϊκά της καθήκοντα, ωσότου να της ξαναδώσουν την κόρη της!...
Και τι έκανε;
Πήρε την μορφή γερόντισσας και πήγε στην Ελευσίνα! Πρώτα κάθισε σε μια πέτρα, που από τότε πήρε το όνομα «Αγέλαστος πέτρα»· έπειτα πήγε στο βασιλιά Κελεό, που βασίλευε τότε στη χώρα. Εκεί κάθονταν γερόντισσες, που την κάλεσαν να καθίσει ανάμεσα τους και μία, η Ιάμβη, την έκαμε με τα αστεία της να χαμογελάσει.
Κατόπιν η θεά Δήμητρα μπήκε στην υπηρεσία της Μετάνειρας, της γυναίκας του Κελεού, ως τροφός. Το παιδί που της εμπιστεύτηκαν ήταν ο μικρός Δημοφώντας ή, σε άλλες παραλλαγές, ο μικρός Τριπτόλεμος. Η θεά προσπάθησε να τον κάμει αθάνατο, αλλά δεν το κατόρθωσε εξαιτίας της άκαιρης επέμβασης της Μετάνειρας και, αποκαλύπτοντας την αληθινή της ταυτότητα, ανέθεσε στον Τριπτόλεμο να διαδώσει στον κόσμο την καλλιέργεια του σιταριού.
Άλλες παραδόσεις θέλουν τη θεά να εκτελεί χρέη τροφού κοντά στο βασιλιά της Σικυώνας Πλημναίο
Στο μεταξύ η εκούσια εξορία της Δήμητρας έκαμε τη γη άγονη και η τάξη του κόσμου διαταράχτηκε!
Ο ΜΕΓΑΛΟΣ ΣΥΜΒΙΒΑΣΜΟΣ!
Κατόπιν όλων αυτών, ο Δίας διέταξε τον Άδη να δώσει πίσω την Περσεφόνη, αλλά αυτό όμως ήταν αδύνατο διότι η Περσεφόνη είχε σπάσει τη νηστεία της και είχε φάει ένα σπυρί ροδιού στη διάρκεια της παραμονής της στον Κάτω Κόσμο, πράγμα που τη δέσμευε για πάντα!
Χρειάστηκε λοιπόν να καταλήξουν σε ένα συμβιβασμό: η Δήμητρα θα ξανάπαιρνε τη θέση της στον Όλυμπο και η Περσεφόνη θα μοίραζε τη χρονιά ανάμεσα στον Κάτω Κόσμο και τη μητέρα της!
Κάθε άνοιξη λοιπόν η Περσεφόνη φεύγει από την υπόγεια διαμονή της και ανεβαίνει στον ουρανό με τα πρώτα φυτά που φυτρώνουν στα αυλάκια των χωραφιών, για να χαθεί πάλι κοντά στις σκιές την εποχή της συγκομιδής. Αλλά όσο καιρό είναι μακριά από τη Δήμητρα, το χώμα μένει άγονο και είναι η μελαγχολική εποχή του χειμώνα!
Με την αναζήτηση της Δήμητρας συνδέθηκαν διάφορα επεισόδια, ανάλογα με τις τοπικές παραδόσεις. Στη Σικυώνα απέδιδαν στη θεά την εφεύρεση του μύλου, που η ίδια δίδαξε στους κατοίκους· αλλού της απέδιδαν την καλλιέργεια των λαχανικών, ιδιαίτερα της φάβας, ή των οπωρικών, όπως τα σύκα.
Σε όλα σχεδόν τα μέρη της Ελλάδας έδειχναν ιερά της θεάς και βεβαίωναν πως είχαν χτιστεί από αυτούς που παλιότερα την είχαν φιλοξενήσει· στο Άργος κάποιος Μύσιος και η γυναίκα του Χρυσανθία· στον Φενεό, στην Αρκαδία, ο Τρισαύλης και ο Δαμιθάλης κτλ.
ΚΙ ΑΛΛΟΙ ΜΥΘΟΙ;
Με την αναζήτηση της Περσεφόνης συνέδεαν ακόμη τους έρωτες της Δήμητρας και του Ποσειδώνα. Για να του ξεφύγει η θεά μεταμορφώθηκε σε φοράδα, αλλά μάταια και έτσι έφερε στον κόσμο, εκτός από ένα άλογο, τον Αρείονα, και μια κόρη, που τη γνώριζαν με το όνομα «η Κυρία».
Μια άλλη παράδοση, γνωστή ήδη από την ομηρική Οδύσσεια, είναι αυτή που αναφέρεται στον έρωτα της Δήμητρας και του Ιασίονα, που έδωσε στη θεά ένα γιο, τον Πλούτο.
Λένε πως η Δήμητρα αγωνίστηκε εναντίον του 'Ηφαίστου για την κυριαρχία στη Σικελία, εναντίον του Διόνυσου για την κυριαρχία στην Καμπανιά.
Αυτός ο μύθος, πιθανόν μεταγενέστερος, συμβολίζει αναμφίβολα τον πλούτο της Καμπανιάς σε αμπέλια και σιτάρι!.
Tα σύμβολα της Δήμητρας είναι ο στάχυς, ο νάρκισσος, η παπαρούνα· πουλί της ο γερανός· αγαπητό θύμα της η γουρούνα, ενώ συχνά παρασταίνουν τη θεά καθιστή με πυρσούς ή με ένα φίδι.
