Διάστημα: ο γνωστός μας άγνωστος
Δεδομένης της γοητείας που ασκεί ο νυχτερινός ουρανός στον άνθρωπο, η εισαγωγή στην αστρονομία θα μπορούσε κάλλιστα να αποτελεί όχι μόνο αναπόσπαστο κομμάτι της διδακτέας ύλης στα σχολεία, αλλά και ένα από τα πιο δημοφιλή μαθήματα, ικανό να εμπνεύσει γενιές ολόκληρες εκκολαπτόμενων αστροφυσικών και αστρονόμων.
Ωστόσο, μια αναζήτηση στο Google με λέξη-κλειδί τα «άστρα», οδηγεί κυρίως σε ιστοσελίδες αστρολόγων και μέντιουμ, ενώ τα τελευταία χρόνια οι Ελληνες μαθητές δεν διδάσκονται αστρονομία ούτε καν ως μάθημα επιλογής.
Αυτό δεν σημαίνει ότι ως κοινωνία δεν ενδιαφερόμαστε για τα ουράνια σώματα – ακριβώς το αντίθετο αποδεικνύει η ανάπτυξη των συλλόγων ερασιτεχνών αστρονόμων, που σήμερα ξεπερνούν τους 30, αλλά και η αύξηση του αριθμού των αυτοδίδακτων αστροφωτογράφων, αρκετοί εκ των οποίων διαπρέπουν σε διεθνείς διαγωνισμούς.
Το πρόβλημα είναι πως η αστρονομική γνώση απουσιάζει από τη συστηματική εκπαίδευση. Το κενό επιχειρούν να καλύψουν ερευνητικοί οργανισμοί όπως το Εθνικό Αστεροσκοπείο, τα κατά τόπους πλανητάρια καθώς και, συχνά με εξαιρετικά αποτελέσματα, οι εθελοντές των ερασιτεχνικών συλλόγων.
«Βλέπουμε παιδιά που τελειώνουν το λύκειο και δεν ξέρουν τη διαφορά του άστρου από τον πλανήτη», υπογραμμίζει ο διακεκριμένος αστρονόμος και φυσικός Διονύσης Σιμόπουλος, επίτιμος διευθυντής του Ευγενίδειου Πλανηταρίου και βραβευμένος για τη σημαντική συνεισφορά του στην αστρονομική εκπαίδευση.
Μολονότι οι περισσότεροι μαθητές «προτιμούσαν την πληροφορική, που δεν απαιτούσε εξετάσεις», το μάθημα επιλογής έδινε την ευκαιρία σε ορισμένους «φωτισμένους δάσκαλους» να δημιουργούν ομάδες αστρονομίας. Τη σχολική χρονιά 2014-15 καταργήθηκε ακόμα και αυτό, με αποτέλεσμα στα σχολεία σήμερα να διδάσκονται «δώδεκα χρόνια θρησκευτικά και κανένα αστρονομία!».
Αγνοια και δεισιδαιμονία
Την άποψη ότι η εξαίρεση του μαθήματος της αστρονομίας από τη διδακτική ύλη είναι «απαράδεκτη» συμμερίζεται ο αστρονόμος Νίκος Ματσόπουλος, που από το 1995 και μέχρι τη συνταξιοδότησή του, το 2014, ήταν υπεύθυνος για την ανάπτυξη και λειτουργία του Κέντρου Επισκεπτών του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών.
«Δεν είναι δυνατόν να ζούμε στη Διαστημική Εποχή και ο μέσος άνθρωπος να μη διδάσκεται τίποτα για το Διάστημα» υπογραμμίζει, επισημαίνοντας ότι «η άγνοια παραχωρεί έδαφος στην άγνοια και τη δεισιδαιμονία».
Μιλώντας για μια γενικότερη υποβάθμιση της παιδείας στη χώρα μας, την οποία αποδίδει στην «ανεπάρκεια των ιθυνόντων και τις πιέσεις των συντεχνιών», υποστηρίζει ότι τα παιδιά βομβαρδίζονται με υπερβολικά εξειδικευμένες και συνήθως ελάχιστα χρήσιμες στη μετέπειτα ζωή τους γνώσεις.
Αναφέρεται, μάλιστα, στην πρόσφατη απόφαση του υπουργείου Παιδείας να μην επιτρέψει στους μαθητές να βγουν στα προαύλια των σχολείων στη διάρκεια της τελευταίας έκλειψης ηλίου, με το πρόσχημα την προστασία τους από την «ακτινοβολία» – η οποία, φυσικά, είναι μικρότερη στη διάρκεια μας έκλειψης.
Η απόφαση ελήφθη χωρίς κανένας από τους συμβούλους του υπουργού να επικοινωνήσει, για παράδειγμα, με τους επιστήμονες του Αστεροσκοπείου, προκειμένου να διαπιστώσει αν όντως κινδύνευαν τα παιδιά. Δυστυχώς, τα ΜΜΕ έσπευσαν να αναπαράγουν τις εσφαλμένες πληροφορίες, ενώ η επιστημονική κοινότητα παρέμεινε αμέτοχη.
Χάρη στην καθοριστική συμβολή του κ. Ματσόπουλου και την προθυμία του υπόλοιπου προσωπικού του Αστεροσκοπείου να στηρίξει τις προσπάθειές του χωρίς προσωπικό όφελος, το κτίριο της Πεντέλης είναι σήμερα ένας χώρος ανοιχτός στο κοινό, όπου πραγματοποιούνται ξεναγήσεις μία στις τρεις νύχτες του χρόνου, προσελκύοντας κατά μέσο όρο από 15 έως 20 χιλιάδες άτομα.
Τα πρωινά είναι αφιερωμένα στα σχολεία: πάνω από 250.000 μαθητές υπολογίζεται ότι έχουν περιηγηθεί στο Αστεροσκοπείο Πεντέλης στα 20 χρόνια λειτουργίας του προγράμματος. Επιπλέον, το Ινστιτούτο Αστρονομίας, Αστροφυσικής, Διαστημικών Εφαρμογών και Τηλεπισκόπησης διοργανώνει σεμινάρια για καθηγητές δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, ενώ προσφέρει και τη δυνατότητα εγκατάστασης ενός φορητού πλανηταρίου εντός των σχολικών εγκαταστάσεων.
Μία μεμονωμένη επίσκεψη στο Αστεροσκοπείο, μία ταινία θόλου στο Πλανητάριο ή η συμμετοχή σε ένα από τα θεματικά εκπαιδευτικά προγράμματα, που κατά καιρούς διοργανώνονται από διάφορους φορείς, δεν είναι δυνατόν να υποκαταστήσουν τη συστηματική παιδεία.
Μπορούν όμως να εμφυσήσουν σε ορισμένα παιδιά την αγάπη για την αστρονομία ή να δώσουν στους εκπαιδευτικούς το έναυσμα για να τολμήσουν κάτι περισσότερο, με όλους τους περιορισμούς που αντιμετωπίζουν – όπως οι καθηγητές που, σύμφωνα με τον κ. Ματσόπουλο, έπαιρναν το ρίσκο να οργανώσουν «παρανόμως» μία βραδινή επίσκεψη στο Αστεροσκοπείο.
Από εκεί και πέρα, η πιο εγγυημένη επιλογή για τους μαθητές και τους γονείς τους είναι να απευθυνθούν στον κοντινότερο ερασιτεχνικό σύλλογο, όπου θα ανακαλύψουν ανθρώπους με πάθος για το αντικείμενό τους και, στην πλειονότητα των περιπτώσεων, τη διάθεση να μοιραστούν τις γνώσεις τους.
Η ερασιτεχνική αστρονομική κοινότητα είναι σήμερα πολυμελής και ιδιαίτερα εξελιγμένη, ενώ «συμβάλλει ουσιαστικά στη διάδοση της γνώσης», υπογραμμίζει ο κ. Ματσόπουλος.
Κάποιοι σύλλογοι, βέβαια, έχουν θέσει υψηλότερους στόχους: Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η Εταιρεία Αστρονομίας και Διαστήματος με έδρα τον Βόλο, η οποία δραστηριοποιείται από το 1990 και έχει δημιουργήσει μία μοναδική για τα Ελληνικά δεδομένα σχολή αστρονομίας.
Στις δράσεις της συγκαταλέγoνται, επίσης, η διοργάνωση του Πανελλήνιου Μαθητικού Διαγωνισμού Αστρονομίας και η έκδοση του περιοδικού «Ουρανός». Ιδρυτής και πρόεδρός της είναι ο συνταξιούχος, σήμερα, καθηγητής μαθηματικών στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση Κωνσταντίνος Μαυρομμάτης, ο οποίος υπηρέτησε επί χρόνια ως γυμνασιάρχης και λυκειάρχης σε σχολεία του Βόλου.
Υποχρεωτικό δίωρο
«Τη δεκαετία του ’60, στην αρχή της Διαστημικής Εποχής, η αστρονομία διδασκόταν υποχρεωτικά ένα δίωρο την εβδομάδα» στα ελληνικά σχολεία, γεγονός που καθιστούσε τη χώρα μας πρωτοπόρο σε αυτόν τον τομέα, θυμάται ο κ. Μαυρομμάτης. Επί Επταετίας, το δίωρο έγινε μονόωρο και παρέμεινε έτσι ώς τη δεκαετία του ’90, όταν έγινε μάθημα επιλογής, για να καταργηθεί τελικά επί υπουργίας Διαμαντοπούλου. Κατά συνέπεια, η Σχολή Αστρονομίας γεννήθηκε μέσα από μία αναγκαιότητα.
Από το 2011, περίπου 80 με 100 μαθητές- από ΣΤ΄ Δημοτικού έως τις πρώτες τάξεις του Λυκείου, αλλά οι ενήλικες δεν αποκλείονται- γράφονται κάθε χρόνο στην τρίμηνη χειμερινή σχολή της Εταιρείας.
Η φοίτηση διαρκεί τρία χρόνια, το κόστος είναι μόλις 20 ευρώ τον μήνα και συμπεριλαμβάνει τα εξαιρετικά βοηθητικά βιβλία της σχολής, ενώ το πρόγραμμα είναι αρκετά απαιτητικό, με εβδομαδιαία μαθήματα και εξετάσεις στο τέλος του έτους.
Ιδιαίτερα δημοφιλή είναι και τα θερινά μαθήματα, που λαμβάνουν χώρα κάθε χρόνο μία εβδομάδα του Ιουλίου, ενώ φέτος λειτούργησε για πρώτη φορά η «Σχολή Αστρονομίας εξ αποστάσεως», την οποία ολοκλήρωσαν περίπου 100 άτομα από όλη την Ελλάδα. Μεταξύ άλλων, «είχαμε μία ολόκληρη οικογένεια από την Κρήτη» αναφέρει ο κ. Μαυρομμάτης.
Απουσιάζει ως μάθημα από το Λύκειο
Προ ημερών η Εταιρεία Αστρονομίας και Διαστήματος υπέβαλε στο υπουργείο Παιδείας πολυσέλιδο υπόμνημα, στο οποίο αναλύονται διεξοδικά οι λόγοι για τους οποίους, κατά τη γνώμη των μελών της, η αστρονομία «θα πρέπει να παραμείνει ως ένα από υποχρεωτικά μαθήματα του Λυκείου, με τον κατάλληλο βέβαια εμπλουτισμό και την ανανέωση, που επιβάλλει η καθημερινή εξέλιξη της θαυμάσιας αυτής επιστήμης».
Μια πιο πραγματιστική στάση έχει υιοθετήσει η Ενωση Ελλήνων Φυσικών: «Η αστρονομία είναι ένα εξειδικευμένο μάθημα, που πρέπει να έχει τους αντίστοιχους καθηγητές», τονίζει ο πρόεδρός της και ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών, Στράτος Θεοδοσιου.
Αίτημα της Ενωσης είναι η αστρονομία να επανέλθει μόνο ως προαιρετικό μάθημα στο Λύκειο, έτσι ώστε να μπορούν να τη διδάσκουν καθηγητές που πραγματικά την αγαπούν. Επί του παρόντος, πάντως, το υπουργείο δεν σχεδιάζει κάποια τροποποίηση του σχολικού προγράμματος- τουλάχιστον όχι για την επόμενη σχολική χρονιά, καθώς εκκρεμούν πιο επιτακτικά ζητήματα.
Αρχικά, το υπουργείο Παιδείας είχε ανακοινώσει ότι, παρά την κατάργηση του μαθήματος επιλογής, οι μαθητές των Λυκείων θα είχαν την ευκαιρία να εμπλουτίσουν τις αστρονομικές γνώσεις τους, επιλέγοντας σχετικά θέματα για τις ερευνητικές τους εργασίες, τα λεγόμενα πρότζεκτ.
Εξαιτίας όμως των ελλείψεων προσωπικού, από τη διδασκαλία των πρότζεκτ της Α΄ και Β΄ Λυκείου έχουν εξαιρεθεί οι φυσικοί, οι μαθηματικοί και οι χημικοί, δηλαδή ακριβώς οι καθηγητές που είναι πλέον αρμόδιοι για να επιβλέψουν μια εργασία σε θέματα αστρονομίας.
Μία προσωρινή, αλλά άμεσα εφαρμοστέα λύση θα μπορούσε να είναι η κατάρτιση καθηγητών από άλλους κλάδους, έτσι ώστε να μπορούν να καθοδηγήσουν τους μαθητές τους. Ενα τέτοιο σχέδιο επεξεργάζεται αυτή τη στιγμή η διοίκηση του Πλανηταρίου του Ιδρύματος Ευγενίδου.
«Φέτος, δύο τρία σχολεία ζήτησαν να τα υποστηρίξουμε, γιατί υλοποιούσαν πρότζεκτ που σχετίζονταν με την αστρονομία», αναφέρει ο διευθυντής του Πλανηταρίου, Μάνος Κιτσώνας. Με αυτή την αφορμή, «διερευνούμε πιθανούς τρόπους, με τους οποίους θα μπορούσαμε να υποστηρίξουμε τα σχολεία της περιοχής μας», εφόσον επιθυμούν να ασχοληθούν με συναφή θέματα.
Πληροφορίες
Τα στοιχεία επικοινωνίας των ερασιτεχνικών αστρονομικών συλλόγων ανά την Ελλάδα είναι διαθέσιμα εδώ: www.astrovox.gr/clubs.html. Το θερινό σχολείο της Εταιρείας Αστρονομίας και Διαστήματος, στον Βόλο, αρχίζει φέτος στις 6 Ιουλίου (www.astronomos.gr).
Και για όσους δεν έχουν τον χρόνο να επισκεφθούν ένα σύλλογο, άφθονο εκπαιδευτικό υλικό για παιδιά κάθε ηλικίας προσφέρεται, μεταξύ άλλων, στις ιστοσελίδες του Κέντρου NOESIS (www.noesis.edu.gr/), του Ιδρύματος Ευγενίδου (www.eugenfound.edu.gr) και της European Space Agency (www.esa.int).
Επίσης, ο ειδικά διαμορφωμένος για παιδιά, γονείς και εκπαιδευτικούς ιστότοπος της NΑSA (spaceplace.nasa.gov) παρέχει ψηφιακά παιχνίδια, διαδραστικές εφαρμογές για δράσεις μακριά από την οθόνη, όπως χάρτινα μοντέλα διαστημοπλοίων και συνταγές για την παρασκευή εδώδιμων… μετεωριτών.
Tέλος, το αξιόλογο περιεχόμενο της εκπαιδευτικής ιστοσελίδας «Windows to the Universe» ανανεώνεται διαρκώς (www.windows2universe.org).
Πηγή
