Γιατί στην Αρχαία Ελλάδα αναπτύχθηκε ο μεγαλύτερος πολιτισμός. Ποιες είναι οι 4 θεωρείες;
Αποτελεί γενική και διαχρονική αναγνώριση ότι οι φιλοσοφικές, οι πολιτικές, οι κοινωνικές, οι καλλιτεχνικές, οι επιστημονικές και άλλες κατακτήσεις των αρχαίων Ελλήνων είναι κορυφαίες και μέχρι σήμερα τουλάχιστον αξεπέραστες. Δικαιολογημένα συνεπώς δημιουργήθηκε το ερώτημα:
Γιατί μόνο στην Ελλάδα και γιατί μόνο τότε στην Ελλάδα αναπτύχθηκε ένας τέτοιος πολιτισμός;
Ποια είναι τα αίτια δημιουργίας αυτού του ανεπανάληπτου πολιτισμού στο συγκεκριμένο τόπο και χρόνο;
Στο εύλογο αυτό ερώτημα έχουν δοθεί διάφορες απαντήσεις, έχουν αναπτυχθεί διάφορες θεωρίες.
Η λέξη θεωρία είναι ελληνική και σημαίνει «θεώρηση, θέαση, κοίταγμα. Θεώρηση της συνειδητοποιημένης αλήθειας και ομορφιάς». Συνεπώς ο όρος θεωρία δεν σημαίνει την παρουσίαση της αντικειμενικής αληθείας αλλά την παρουσίαση της υποκειμενικής αλήθειας του θεωρούντος. Η αντικειμενική αλήθεια, αποδεικνύεται μόνον από την πράξη και το πείραμα.
Μετά απ’ αυτή τη διευκρίνιση ας αναφερθούμε εν συντομία στις πιο γνωστές θεωρίες που υπάρχουν για το υπόψη θέμα.
1. Η θεωρία του προϋπάρχοντος πολιτισμού
Κατά τη θεωρία αυτή ο ελληνικός πολιτισμός αποτελεί συνέχεια ενός άλλου αρχαιοτέρου πολιτισμού που είναι θαμμένος στον πυθμένα του Αιγαίου Ο κλασσικός πολιτισμός της Ελλάδας αποτελεί μια φάση της εξελικτικής πορείας αυτού του πολιτισμού μέσα στο χρόνο και στο χώρο.
Η άποψη αυτή ενισχύθηκε σημαντικά από τα αρχαιολογικά ευρήματα στο Ακρωτήρι της Θήρας.
Από τα ευρήματα αυτά προκύπτει ότι χαρακτηριστικά του Ελληνικού πολιτισμού των ιστορικών χρόνων υπάρχουν και στα ευρήματα του Ακρωτηρίου της Θήρας που ανήκουν σε παλαιότερη των ιστορικών χρόνων εποχή. Η διαπίστωση αυτή προφανώς αποτελεί τεκμήριο συνέχειας των δυο πολιτισμών.
Γνωρίζω μια προσπάθεια τεκμηρίωσης αυτής της άποψης που έχει γίνει από τον Γάλλο Μηχανικό Pierre Lhermitte, ο οποίος απέδειξε ότι η ναυπηγική τεχνολογία της Ελλάδας των ιστορικών χρόνων είναι ιδία με τη ναυπηγική τεχνολογία που απεικονίζεται στα ευρήματα του Ακρωτηρίου.
Ενίσχυση της θεωρίας αυτής αποτελεί επίσης η άποψη του καθηγητού Σεισμολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών Άγγελου Γαλανόπουλου, σύμφωνα με την οποία η μυθική Ατλαντίδα υπήρξε στην περιοχή του Αιγαίου και εξαφανίστηκε από τη μεγάλη έκρηξη του ηφαιστείου της Θήρας.
Νεότερες απόψεις τοποθετούν την Ατλαντίδα στην περιοχή της Νότιο-Ανατολικής Μεσογείου και συνεπώς η περιοχή του Αιγαίου δύναται να θεωρηθεί ότι τότε ήταν μια περιφερειακή περιοχή της Ατλαντίδος.
Στη θεωρία αυτή -που είναι και λογική και συμβατή με ιστορικά στοιχεία και αρχαιολογικά ευρήματα -προφανώς δεν εντοπίζονται τα αρχικά αίτια που προκάλεσαν αυτόν τον πολιτισμό, αλλά απλώς γίνεται μετάθεση αυτού του εντοπισμού σε κάποιο άλλο χρόνο και τόπο.
2. Η θεωρία των βέλτιστων κλιματολογικών συνθηκών
Το κλίμα της Ελλάδας αξιολογούμενο με τα βασικά μετεωρολογικά χαρακτηριστικά της ηλιοφάνειας, της θερμοκρασίας, της υγρασίας και της κυκλοφορίας του αέρα και των θαλάσσιων υδάτων, είναι -ή έστω ήταν - ένα από τα καλλίτερα κλίματα του κόσμου.
Ένα κλίμα με τέτοια χαρακτηριστικά αποτελεί παράγοντα ψυχικής ευεξίας, πνευματικής διαύγειας και δραστηριότητας. Ακόμη αποτελεί παράγοντα εύκολης συνάθροισης πολλών ανθρώπων σε ανοικτούς φυσικούς χώρους και συνεπώς παράγοντα επικοινωνίας των ανθρώπων κάτω από άριστες φυσικές συνθήκες
Κάποιοι ειδήμονες υποστηρίζουν ότι η σημαντικότερη διαφορά μεταξύ του αρχαιοελληνικού και του ευρωπαϊκού πολιτισμού είναι ότι ο μεν πρώτος αναπτύχθηκε σε ανοιχτούς χώρους της φύσης και του φωτός, ο δε δεύτερος σε κλειστούς ανθρωπογενείς χώρους. Υποστηρίζουν δηλαδή ότι η απλότητα, η καθαρότητα και η σφαιρικότητα του αρχαιοελληνικού πνεύματος οφείλεται στον καθαρό αέρα, στο άπλετο φως του ήλιου και στην ευχάριστη θερμοκρασία, των ανοικτών χώρων της Ελλάδας.
Και η θεωρία αυτή αποτελεί μια λογική απάντηση στο σχετικό ερώτημα, όμως η ισχύς της κλονίζεται από το γεγονός ότι χώρες με τις ίδιες -ή περίπου ίδιες - κλιματολογικές συνθήκες υπάρχουν σε πολλά άλλα μέρη της γης όπου όμως δεν αναπτύχθηκαν πολιτισμοί παρόμοιοι με τον Ελληνικό. 3. Η θεωρία της εξωγήινης παρουσίας
Κατά τη θεωρία αυτή, ο αρχαιοελληνικός πολιτισμός δημιουργήθηκε από εξωγήινα όντα που κάποτε ήρθαν και έζησαν στο χώρο της Ελλάδας. Η άποψη αυτή επιχειρείται να τεκμηριωθεί αφενός στα πολύ υψηλά χαρακτηριστικά του πολιτισμού αυτού και αφετέρου στα στοιχεία της ελληνικής μυθολογίας
Πιο συγκεκριμένα υποστηρίζεται ότι: Η δημιουργία ενός τόσο μεγάλου πολιτισμού εύκολα εξηγείται αν αποδοθεί σε όντα με μεγαλύτερη νοημοσύνη και υψηλότερο πολιτισμό από τη νοημοσύνη και τον πολιτισμό των ανθρώπων, αν δηλαδή αποδοθεί σε εξωγήινα όντα. Αυτή η άποψη επιχειρείται να ενισχυθεί περαιτέρω από πολλά και διάφορα στοιχεία της ελληνικής μυθολογίας, την οποία θεωρούν ότι είναι η θολή ανάμνηση της εξωγήινης παρουσίας και όχι το δημιούργημα της φαντασίας των αρχαίων Ελλήνων.
Τέτοια στοιχεία είναι για παράδειγμα: Η κατοικία των θεών στην κορυφή του Ολύμπου (ταύτιση κορυφής Ολύμπου με βάση εξωγήινων όντων), οι κεραυνοί του Δία (χρήση όπλων προηγμένης τεχνολογίας π.χ. λέιζερ), οι άθλοι του Ηρακλέους (εκτέλεση μεγάλων τεχνικών έργων με τη χρήση μηχανών προηγμένης τεχνολογίας) και πολλά άλλα. Σχετικοί είναι και οι ακόλουθοι στίχοι του:
Σε ελεύθερη απόδοση: (Ο Ήφαιστος), «φόρεσε (δύ) τον χιτώνα του, σήκωσε (έλε) μετά το χονδρό (παχύ) ραβδί (σκήπτρο) του και προχώρησε (βή) προς την πόρτα (θύραζε) κουτσαίνοντας (χωλεύων) τότε έσπευσαν να βοηθήσουν (ρώοντο) τον βασιλιά (άνακτι) δύο υπηρέτριες αμφίπολοι) φτιαγμένες από χρυσάφι, όμοιες (ειοικυίαι) με ζωντανές κοπέλες. σ’ αυτές υπήρχε μέσα τους μυαλό και σκέψη, είχαν επίσης φωνή (αυδή) και σθένος, ενώ είχαν μάθει από τους αθάνατους θεούς όλες τις δουλειές».
Είναι φανερό ότι στους παραπάνω στίχους του Ομήρου σαφώς περιγράφεται η ύπαρξη και η χρήση μηχανών που σήμερα ονομάζουμε ρομπότ και ότι οι αθάνατοι Θεοί είχαν τη δυνατότητα να μαθαίνουν στα ρομπότ να «κάνουν όλες τις δουλειές»· σήμερα θα λέγαμε να τα προγραμματίζουν. Ας μη ξεχνάμε επίσης ότι ο Ήφαιστος ήταν ο Θεός της Τεχνολογίας.
Η θεωρία αυτή παρότι έχει λογικά στοιχεία, υποβαθμίζεται από το γεγονός ότι η πιθανότητα να ισχύει, είναι ίση ή μικρότερη από την πιθανότητα εξωγήινης παρουσίας σε ολόκληρο τον πλανήτη Γη. Κάτι τέτοιο όμως, με τα σημερινά τουλάχιστον δεδομένα, θεωρείται ότι έχει παρά πολύ μικρή πιθανότητα.
4. Η θεωρία της Δημοκρατίας
Σύμφωνα με τη θεωρία αυτή, που αποτελεί την ταπεινή άποψη μας, ο αρχαιοελληνικός πολιτισμός οφείλεται στην ανάπτυξη και λειτουργία δημοκρατικών συστημάτων άσκησης της πολιτικής εξουσίας. Σημαντικά στοιχεία για τη δημιουργία αυτής της άποψης αποτέλεσαν τα καθολικής αποδοχής ιστορικά συμπεράσματα ότι:
α. Στην Ελλάδα υπήρχε δημοκρατία από την εποχή που περιγράφουν τα ποιήματα του Ομήρου. Το στοιχείο αυτό δείχνει ότι, για χιλιάδες χρόνια πριν από την Αθηναϊκή Δημοκρατία, συνυπήρχε στον Ελληνικό χώρο Πολιτισμός και Δημοκρατία. Είναι η Δημοκρατία που ο Φρειδερίκος Ένγκελς ονόμασε, «Αυθόρμητη Δημοκρατία των ηρωικών χρόνων της Ελλάδας».
β. Η κορύφωση του αρχαιοελληνικού πολιτισμού (κλασικός πολιτισμός) και η κορύφωση του δημοκρατικού πολιτεύματος (Αθηναϊκή Δημοκρατία), συνέβησαν στον ίδιο χώρο ( Αττική ) και στον ίδιο χρόνο (5οςπ.Χ. αιώνας). Η χωροχρονική αυτή σύμπτωση της κορύφωσης των δυο αξιών, οδηγεί στο στέρεο συμπέρασμα, ότι μεταξύ πολιτισμού και δημοκρατίας υπάρχει ισχυρή συσχέτιση.
Η ισχυρή αυτή συσχέτιση στην παρούσα θεωρία έχει ουσιαστικά αναχθεί σε ταύτιση πολιτισμού και δημοκρατίας. Μια ταύτιση που σε μαθηματικό φορμαλισμό εκφράζεται, ως σχέση αιτίας - αποτελέσματος, από την εξίσωση: Δημοκρατία = Πολιτισμός
Η εξίσωση αυτή είναι απόλυτα συμβατή τόσο με την ετυμολογική, όσο και με τη λογική -φιλοσοφική έννοια του όρου π ο λ ι τ ι σ μ ό ς. Πράγματι: (α) Η λέξη πολιτισμός, προερχόμενη από τη σύζευξη της λέξης πολίτης και της κατάληξης -ισμός, δηλώνει τις αρχές, τις πρακτικές και κυρίως τις δυνατότητες όλων των πολιτών. Αν όμως οι πολίτες έχουν ασήμαντη και ψεύτικη πολιτική/θεσμική ισχύ, είναι πολύ δύσκολο να έχουν δυνατότητες για αρχές και πρακτικές. Είναι πολύ δύσκολο να έχουν πολιτισμό. Η Φύση δεν ξεγελιέται με ψεύτικα υποκατάστατα πολιτικής ισχύος σαν αυτά που έχουν οι πολίτες των σημερινών «δημοκρατιών». ( β) Πολιτισμό στην αρχαία Ελλάδα ονόμαζαν και εννοούσαν το σύνολο των υλικών και των πνευματικών επιτευγμάτων μιας κοινωνίας. Συνεπώς ο πολιτισμός καθορίζεται – πρέπει να καθορίζεται – από την ισότιμη αξιολόγηση τόσο των υλικών, όσο και κυρίως των πνευματικών – ουμανιστικών επιτευγμάτων.
Σήμερα με τον όρο πολιτισμός (civilization) οι περισσότεροι άνθρωποι εννοούν τα υλικά επιτεύγματα και εκείνα από τα πνευματικά που έχουν ισχυρή σχέση με τα υλικά επιτεύγματα. Τα άλλα πνευματικά – ουμανιστικά επιτεύγματα ούτε θεωρούνται ούτε ονομάζονται πολιτισμός. Ονομάζονται συνήθως κουλτούρα (culture). Η σχέση συνεπώς, Δημοκρατία = Πολιτισμός, ισχύει μόνο για την έννοια που είχαν οι όροι Δημοκρατία και Πολιτισμός στην αρχαία Ελλάδα. Για την έννοια που έχουν σήμερα αυτοί οι όροι - έννοια πολύπλοκη, αμφίσημη και δυσνόητη ακόμη και για τους ειδήμονες - η εξίσωση αυτή δεν ισχύει.
Η παραπάνω άποψη σε συνδυασμό με το αναμφισβήτητο ιστορικό γεγονός ότι η δημοκρατία γεννήθηκε στη Ελλάδα, εξηγεί επαρκώς, γιατί τότε στην Ελλάδα αναπτύχθηκε ο μεγαλύτερος πολιτισμός.
Όμως και αυτή η θεωρία δεν απαντά στο αρχικό ερώτημα αλλά μεταθέτει την απάντηση στο ερώτημα:
Γιατί τότε στην Ελλάδα γεννήθηκε η Δημοκρατία; Γιατί η Ελλάδα έγινε το Λίκνο της Δημοκρατίας;
Σημείωση. Το παρόν είναι απόσπασμα από το βιβλίο: Δημοσθένης Κυριαζής. «ΨΗΦΙΑΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ, Η επίδραση της σύγχρονης Φυσικής και της Ψηφιακής Τεχνολογίας στη Δημοκρατία». Εκδόσεις: Ένωση Ελλήνων Φυσικών 2009.
Ενίσχυση της θεωρίας αυτής αποτελεί επίσης η άποψη του καθηγητού Σεισμολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών Άγγελου Γαλανόπουλου, σύμφωνα με την οποία η μυθική Ατλαντίδα υπήρξε στην περιοχή του Αιγαίου και εξαφανίστηκε από τη μεγάλη έκρηξη του ηφαιστείου της Θήρας.
Νεότερες απόψεις τοποθετούν την Ατλαντίδα στην περιοχή της Νότιο-Ανατολικής Μεσογείου και συνεπώς η περιοχή του Αιγαίου δύναται να θεωρηθεί ότι τότε ήταν μια περιφερειακή περιοχή της Ατλαντίδος.
Στη θεωρία αυτή -που είναι και λογική και συμβατή με ιστορικά στοιχεία και αρχαιολογικά ευρήματα -προφανώς δεν εντοπίζονται τα αρχικά αίτια που προκάλεσαν αυτόν τον πολιτισμό, αλλά απλώς γίνεται μετάθεση αυτού του εντοπισμού σε κάποιο άλλο χρόνο και τόπο.
2. Η θεωρία των βέλτιστων κλιματολογικών συνθηκών
Το κλίμα της Ελλάδας αξιολογούμενο με τα βασικά μετεωρολογικά χαρακτηριστικά της ηλιοφάνειας, της θερμοκρασίας, της υγρασίας και της κυκλοφορίας του αέρα και των θαλάσσιων υδάτων, είναι -ή έστω ήταν - ένα από τα καλλίτερα κλίματα του κόσμου.
Ένα κλίμα με τέτοια χαρακτηριστικά αποτελεί παράγοντα ψυχικής ευεξίας, πνευματικής διαύγειας και δραστηριότητας. Ακόμη αποτελεί παράγοντα εύκολης συνάθροισης πολλών ανθρώπων σε ανοικτούς φυσικούς χώρους και συνεπώς παράγοντα επικοινωνίας των ανθρώπων κάτω από άριστες φυσικές συνθήκες
Κάποιοι ειδήμονες υποστηρίζουν ότι η σημαντικότερη διαφορά μεταξύ του αρχαιοελληνικού και του ευρωπαϊκού πολιτισμού είναι ότι ο μεν πρώτος αναπτύχθηκε σε ανοιχτούς χώρους της φύσης και του φωτός, ο δε δεύτερος σε κλειστούς ανθρωπογενείς χώρους. Υποστηρίζουν δηλαδή ότι η απλότητα, η καθαρότητα και η σφαιρικότητα του αρχαιοελληνικού πνεύματος οφείλεται στον καθαρό αέρα, στο άπλετο φως του ήλιου και στην ευχάριστη θερμοκρασία, των ανοικτών χώρων της Ελλάδας.
Και η θεωρία αυτή αποτελεί μια λογική απάντηση στο σχετικό ερώτημα, όμως η ισχύς της κλονίζεται από το γεγονός ότι χώρες με τις ίδιες -ή περίπου ίδιες - κλιματολογικές συνθήκες υπάρχουν σε πολλά άλλα μέρη της γης όπου όμως δεν αναπτύχθηκαν πολιτισμοί παρόμοιοι με τον Ελληνικό. 3. Η θεωρία της εξωγήινης παρουσίας
Κατά τη θεωρία αυτή, ο αρχαιοελληνικός πολιτισμός δημιουργήθηκε από εξωγήινα όντα που κάποτε ήρθαν και έζησαν στο χώρο της Ελλάδας. Η άποψη αυτή επιχειρείται να τεκμηριωθεί αφενός στα πολύ υψηλά χαρακτηριστικά του πολιτισμού αυτού και αφετέρου στα στοιχεία της ελληνικής μυθολογίας
Πιο συγκεκριμένα υποστηρίζεται ότι: Η δημιουργία ενός τόσο μεγάλου πολιτισμού εύκολα εξηγείται αν αποδοθεί σε όντα με μεγαλύτερη νοημοσύνη και υψηλότερο πολιτισμό από τη νοημοσύνη και τον πολιτισμό των ανθρώπων, αν δηλαδή αποδοθεί σε εξωγήινα όντα. Αυτή η άποψη επιχειρείται να ενισχυθεί περαιτέρω από πολλά και διάφορα στοιχεία της ελληνικής μυθολογίας, την οποία θεωρούν ότι είναι η θολή ανάμνηση της εξωγήινης παρουσίας και όχι το δημιούργημα της φαντασίας των αρχαίων Ελλήνων.
Τέτοια στοιχεία είναι για παράδειγμα: Η κατοικία των θεών στην κορυφή του Ολύμπου (ταύτιση κορυφής Ολύμπου με βάση εξωγήινων όντων), οι κεραυνοί του Δία (χρήση όπλων προηγμένης τεχνολογίας π.χ. λέιζερ), οι άθλοι του Ηρακλέους (εκτέλεση μεγάλων τεχνικών έργων με τη χρήση μηχανών προηγμένης τεχνολογίας) και πολλά άλλα. Σχετικοί είναι και οι ακόλουθοι στίχοι του:
Ομήρου (Ιλιάδα, Σ, στίχ. 416-420)
«δύ δε χιτών, έλε δε σκήπτρον παχύ, βή δε θύραζε χωλεύων·
υπό δ’ αμφίπολοι ρώοντο άνακτι χρύσειαι, ζωήσι νεήνισεν ειοικυίαι.
της εν μέν νόος εστί μετά φρεσίν, εν δέ καί αυδή
καί σθένος, αθανάτων δέ θεών από έργα ίσασιν.»
Σε ελεύθερη απόδοση: (Ο Ήφαιστος), «φόρεσε (δύ) τον χιτώνα του, σήκωσε (έλε) μετά το χονδρό (παχύ) ραβδί (σκήπτρο) του και προχώρησε (βή) προς την πόρτα (θύραζε) κουτσαίνοντας (χωλεύων) τότε έσπευσαν να βοηθήσουν (ρώοντο) τον βασιλιά (άνακτι) δύο υπηρέτριες αμφίπολοι) φτιαγμένες από χρυσάφι, όμοιες (ειοικυίαι) με ζωντανές κοπέλες. σ’ αυτές υπήρχε μέσα τους μυαλό και σκέψη, είχαν επίσης φωνή (αυδή) και σθένος, ενώ είχαν μάθει από τους αθάνατους θεούς όλες τις δουλειές».
Είναι φανερό ότι στους παραπάνω στίχους του Ομήρου σαφώς περιγράφεται η ύπαρξη και η χρήση μηχανών που σήμερα ονομάζουμε ρομπότ και ότι οι αθάνατοι Θεοί είχαν τη δυνατότητα να μαθαίνουν στα ρομπότ να «κάνουν όλες τις δουλειές»· σήμερα θα λέγαμε να τα προγραμματίζουν. Ας μη ξεχνάμε επίσης ότι ο Ήφαιστος ήταν ο Θεός της Τεχνολογίας.
Η θεωρία αυτή παρότι έχει λογικά στοιχεία, υποβαθμίζεται από το γεγονός ότι η πιθανότητα να ισχύει, είναι ίση ή μικρότερη από την πιθανότητα εξωγήινης παρουσίας σε ολόκληρο τον πλανήτη Γη. Κάτι τέτοιο όμως, με τα σημερινά τουλάχιστον δεδομένα, θεωρείται ότι έχει παρά πολύ μικρή πιθανότητα.
4. Η θεωρία της Δημοκρατίας
Σύμφωνα με τη θεωρία αυτή, που αποτελεί την ταπεινή άποψη μας, ο αρχαιοελληνικός πολιτισμός οφείλεται στην ανάπτυξη και λειτουργία δημοκρατικών συστημάτων άσκησης της πολιτικής εξουσίας. Σημαντικά στοιχεία για τη δημιουργία αυτής της άποψης αποτέλεσαν τα καθολικής αποδοχής ιστορικά συμπεράσματα ότι:
α. Στην Ελλάδα υπήρχε δημοκρατία από την εποχή που περιγράφουν τα ποιήματα του Ομήρου. Το στοιχείο αυτό δείχνει ότι, για χιλιάδες χρόνια πριν από την Αθηναϊκή Δημοκρατία, συνυπήρχε στον Ελληνικό χώρο Πολιτισμός και Δημοκρατία. Είναι η Δημοκρατία που ο Φρειδερίκος Ένγκελς ονόμασε, «Αυθόρμητη Δημοκρατία των ηρωικών χρόνων της Ελλάδας».
β. Η κορύφωση του αρχαιοελληνικού πολιτισμού (κλασικός πολιτισμός) και η κορύφωση του δημοκρατικού πολιτεύματος (Αθηναϊκή Δημοκρατία), συνέβησαν στον ίδιο χώρο ( Αττική ) και στον ίδιο χρόνο (5οςπ.Χ. αιώνας). Η χωροχρονική αυτή σύμπτωση της κορύφωσης των δυο αξιών, οδηγεί στο στέρεο συμπέρασμα, ότι μεταξύ πολιτισμού και δημοκρατίας υπάρχει ισχυρή συσχέτιση.
Η ισχυρή αυτή συσχέτιση στην παρούσα θεωρία έχει ουσιαστικά αναχθεί σε ταύτιση πολιτισμού και δημοκρατίας. Μια ταύτιση που σε μαθηματικό φορμαλισμό εκφράζεται, ως σχέση αιτίας - αποτελέσματος, από την εξίσωση: Δημοκρατία = Πολιτισμός
Η εξίσωση αυτή είναι απόλυτα συμβατή τόσο με την ετυμολογική, όσο και με τη λογική -φιλοσοφική έννοια του όρου π ο λ ι τ ι σ μ ό ς. Πράγματι: (α) Η λέξη πολιτισμός, προερχόμενη από τη σύζευξη της λέξης πολίτης και της κατάληξης -ισμός, δηλώνει τις αρχές, τις πρακτικές και κυρίως τις δυνατότητες όλων των πολιτών. Αν όμως οι πολίτες έχουν ασήμαντη και ψεύτικη πολιτική/θεσμική ισχύ, είναι πολύ δύσκολο να έχουν δυνατότητες για αρχές και πρακτικές. Είναι πολύ δύσκολο να έχουν πολιτισμό. Η Φύση δεν ξεγελιέται με ψεύτικα υποκατάστατα πολιτικής ισχύος σαν αυτά που έχουν οι πολίτες των σημερινών «δημοκρατιών». ( β) Πολιτισμό στην αρχαία Ελλάδα ονόμαζαν και εννοούσαν το σύνολο των υλικών και των πνευματικών επιτευγμάτων μιας κοινωνίας. Συνεπώς ο πολιτισμός καθορίζεται – πρέπει να καθορίζεται – από την ισότιμη αξιολόγηση τόσο των υλικών, όσο και κυρίως των πνευματικών – ουμανιστικών επιτευγμάτων.
Σήμερα με τον όρο πολιτισμός (civilization) οι περισσότεροι άνθρωποι εννοούν τα υλικά επιτεύγματα και εκείνα από τα πνευματικά που έχουν ισχυρή σχέση με τα υλικά επιτεύγματα. Τα άλλα πνευματικά – ουμανιστικά επιτεύγματα ούτε θεωρούνται ούτε ονομάζονται πολιτισμός. Ονομάζονται συνήθως κουλτούρα (culture). Η σχέση συνεπώς, Δημοκρατία = Πολιτισμός, ισχύει μόνο για την έννοια που είχαν οι όροι Δημοκρατία και Πολιτισμός στην αρχαία Ελλάδα. Για την έννοια που έχουν σήμερα αυτοί οι όροι - έννοια πολύπλοκη, αμφίσημη και δυσνόητη ακόμη και για τους ειδήμονες - η εξίσωση αυτή δεν ισχύει.
Η παραπάνω άποψη σε συνδυασμό με το αναμφισβήτητο ιστορικό γεγονός ότι η δημοκρατία γεννήθηκε στη Ελλάδα, εξηγεί επαρκώς, γιατί τότε στην Ελλάδα αναπτύχθηκε ο μεγαλύτερος πολιτισμός.
Όμως και αυτή η θεωρία δεν απαντά στο αρχικό ερώτημα αλλά μεταθέτει την απάντηση στο ερώτημα:
Γιατί τότε στην Ελλάδα γεννήθηκε η Δημοκρατία; Γιατί η Ελλάδα έγινε το Λίκνο της Δημοκρατίας;
Σημείωση. Το παρόν είναι απόσπασμα από το βιβλίο: Δημοσθένης Κυριαζής. «ΨΗΦΙΑΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ, Η επίδραση της σύγχρονης Φυσικής και της Ψηφιακής Τεχνολογίας στη Δημοκρατία». Εκδόσεις: Ένωση Ελλήνων Φυσικών 2009.
