Το μυστήριο μιας λιβελούλας

Το αίνιγμα αρχίζει από ένα γεύμα ή ένα δείπνο στην οικία C7, όπως την έχουν βαφτίσει οι αρχαιολόγοι, που σκάβουν στο Μόχλος. Είναι πιθανό να πρόκειται για ένα σπίτι πλούσιου έμπορου ή ναυτικού, όπως ήταν οι περισσότεροι από τους κατοίκους αυτής της... Μινωικής πόλης που έρχεται στο φως ανασκαφικά σήμερα στο Μόχλος, ένα ψαροχώρι στις βόρειες ακτές της Κρήτης. Το μόνο που ξέρουμε με σιγουριά είναι ότι σ' εκείνο το γεύμα ή το δείπνο συμμετείχε και μια σπουδαία γυναίκα, που είναι και αυτή ένα μυστήριο ή ένα αίνιγμα.

Ο πειρασμός που βάζει αυτά τα δαιμόνια είναι ένα κομμάτι από ένα κόσμημα της Υστερομινωικής ΙΒ΄ περιόδου. Ένα κόσμημα διάσημο στις μέρες μας εξ αιτίας μιας παράστασης που σώζεται σε μια τοιχογραφία στην Ξεστή 3 της Σαντορίνης. Η τοιχογραφία αυτή είναι περίπου της ίδιας εποχής με το εύρημα στο Μόχλος. Ανήκουν δηλαδή στον 15ο ή 16ο π.Χ. αιώνα, με την διάσημη τοιχογραφία να είναι σαφώς προγενέστερη.

Το ως3 εξασφάλισε και δημοσιεύει πρώτο αυτή τη φωτογραφία του σημαντικού ευρήματος από το Μόχλος. Η φωτογραφία τραβήχτηκε από τον επίσημο φωτογράφο της ανασκαφής Χρόνη Παπανικολόπουλο.

Όσο για το κομμάτι από το διάσημο κόσμημα που βρέθηκε στο Μόχλος, αυτό σημαδεύει με απόλυτη χρονική ακρίβεια τη φοβερή καταστροφή που έπληξε κατά τρόπο ανεπανόρθωτο τη Σαντορίνη και την Κρήτη των Μινωικών χρόνων και οφείλεται στη μεγάλη έκρηξη του ηφαιστείου της προϊστορικής Θήρας.

Πριν επιχειρήσουμε μια απόπειρα προσέγγισης του μυστηρίου με το κόσμημα που έφεραν στο φως οι αρχαιολόγοι, θα πρέπει να επισημάνουμε ότι αναφερόμαστε σε μια συγκεκριμένη τοιχογραφία από το κτηριακό συγκρότημα της Ξεστής 3 στη Σαντορίνη και είναι αυτή ακριβώς στην οποία εικονίζεται η καθιστή γυναικεία θεότητα (Μεγάλη Μητέρα Θεά) να δέχεται προσφορές. Αυτή η θεότητα φοράει στο λαιμό της μεταξύ άλλων, και ένα περιδέραιο με λιβελούλες.

Μια τέτοια λιβελούλα, ακριβώς όμοια με αυτές που κρέμονται στο λαιμό της θεότητας στην απεικόνιση της Ξεστής 3, είναι το μοναδικό εύρημα από την οικία C7 στο Μόχλος.
Αυτομάτως οι σκέψεις που γεννά ο συσχετισμός των δυο αυτών ευρημάτων είναι πολλές και ενδιαφέρουσες. Όπως πάρα πολλά είναι και τα ερωτήματα από την ίδια αιτία.

Η τοιχογραφία από την Ξεστή 3 στο Ακρωτήρι της Θήρας, όπου απεικονίζεται η θεότητα 

να φοράει στο λαιμό της το περιδέραιο με τις λιβελούλες όπως αυτή που βρέθηκε στο Μόχλος.

Ποια μπορεί να ήταν εκείνη η γυναίκα στο Μόχλος που φορούσε στο λαιμό της ένα τέτοιο κόσμημα, πανομοιότυπο δηλαδή με αυτό που φοράει στο λαιμό της μια Θεότητα της εποχής, όπως απεικονίζεται στη Σαντορίνη;

Τι ήταν αυτό το γεύμα ή δείπνο στο οποίο συμμετείχε αυτή η γυναίκα-μυστήριο. Και γίνεται λόγος για γεύμα ή δείπνο, γιατί το κομμάτι από το κόσμημα βρέθηκε στο δάπεδο μιας τραπεζαρίας.

Λεπτομέρεια από την τοιχογραφία της Ξεστής 3, με τις λιβελούλες στο περιδέραιο που φοράει η θεότητα.

Μια ακόμη σημαντική πληροφορία που μας δίνουν τα ανασκαφικά δεδομένα από το Μόχλος για το κόσμημα που βρέθηκε στην οικία C7 είναι ότι το κομμάτι από το περιδέραιο βρέθηκε σε ένα στρώμα καταστροφής της Υστερομινωικής ΙΒ΄ και στην ίδια ανασκαφή εντοπίστηκαν στάχτες από την τρομακτική έκρηξη του ηφαιστείου της Σαντορίνης.

Αυτά περίπου είναι τα δεδομένα που προσδιορίζουν αυτό το πολύ σημαντικό εύρημα.
Αίνιγμα παραμένει ωστόσο και το ίδιο το έντομο που απεικονίζεται στο κόσμημα. Ήταν η Λιβελούλα ένα Ιερό Σύμβολο για τους Μινωίτες;

Η απεικόνιση της λιβελούλας στο περιδέραιο που εμφανίζεται να φοράει η θεότητα στο λαιμό της, στην τοιχογραφία της Ξεστής 3, δεν είναι η μοναδική. Σε αρκετές παραστάσεις σφραγισμάτων Μινωικών δακτυλιδιών απεικονίζεται αυτό το έντομο, η λιβελούλα. Και οι παραστάσεις αυτές είναι τελεστήριες, έχουν ιεροτελεστικό χαρακτήρα.

Ποια σημασία μπορεί να έχει η παρουσία του συγκεκριμένου εντόμου σε μια τελετουργική παράσταση στην οποία απεικονίζεται ένας λατρευτικός χορός ενός λατρευτή ή μιας λατρεύτριας κάτω από το ιερό Δέντρο.

Ο αρχαιολόγος-ανασκαφέας Jeffrey Soles, κρατάει στην παλάμη του τη χάλκινη λιβελούλα από το Μόχλος

Ρώτησα πολλές φορές για όλα αυτά τον αρχαιολόγο-ανασκαφέα στο Μόχλος, τον κύριο Jeffrey Soles, καθηγητή αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο της Βόρειας Καρολίνας και συνδιευθυντή (μαζί με τον Έλληνα αρχαιολόγο Κωστή Δαβάρα) της ανασκαφής στο Μόχλος, που απέδωσε και το εύρημα της λιβελούλας. Αυτό που μου απάντησε είναι ότι βρίσκει και εκείνος εύλογες όλες αυτές τις απορίες, που αξίζει -όπως είπε- να διερευνηθούν.

Όσο για το ίδιο το εύρημά του, ο καθηγητής Jeffrey Soles είπε ότι πρόκειται για ένα κόσμημα πολύ καλής τέχνης και απέδωσε την κατασκευή του στα εργαστήρια κοσμημάτων που λειτουργούσαν στην πόλη των Μινωικών χρόνων στο Μόχλος.

Έχουν ανασκαφεί άλλωστε, πάρα πολλά τέτοια εργαστήρια στις δυτικές παρυφές του σημερινού ψαράδικου οικισμού, στη «Συνοικία των Βιοτεχνών», όπως την έχουν βαφτίσει οι αρχαιολόγοι.

Η ανασκαφή στην περιοχή της οικίας C7, στο Μόχλος, που απέδωσε και το εύρημα της λιβελούλας

Με αυτά τα δεδομένα για το εύρημα θα αποτολμήσουμε μια προσέγγιση στο μυστήριο που το περιβάλλει.

Κάποιο μεσημέρι ή κάποιο βράδυ της Υστερομινωικής ΙΒ΄ περιόδου (περίπου 1500-1425 π.Χ.), στην οικία C7 γίνεται ένα γεύμα ή ένα δείπνο στο οποίο συμμετέχει και μια γυναίκα που φοράει στο λαιμό της ένα εκπληκτικής τέχνης περιδέραιο, ένα ακριβό κόσμημα, όπως εκτιμά ο ανασκαφέας-αρχαιολόγος, ακόμη και με τα δεδομένα εκείνης της εποχής.

Το σημαντικό είναι ότι αυτό το κόσμημα είναι όμοιο με το περιδέραιο που φοράει η θεότητα που απεικονίζεται στην τοιχογραφία της Σαντορίνης.

Και εδώ δεν μπορεί να περάσει απαρατήρητο το γεγονός ότι καμιά άλλη από τις γυναίκες που απεικονίζονται στην ίδια τοιχογραφία με τη θεότητα, δεν φοράει ίδια κοσμήματα με τη θεότητα, παρ' ότι και αυτές φορούν λεπτής τέχνης εξαίσια κοσμήματα.

Είναι αβίαστη η σκέψη για το πόσο σημαντική ενδεχομένως μπορεί να είναι αυτή η γυναίκα που τολμά να φοράει ένα ίδιο κόσμημα με αυτό της Θεάς.

Όπως και να έχουν τα πράγματα με αυτή τη γυναίκα που παρακάθεται στο γεύμα ή το δείπνο που δίδεται στην τραπεζαρία της οικίας C7, ένα τρομακτικό γεγονός έρχεται εντελώς ξαφνικά και βίαια να ταράξει τους ομοτράπεζους της κυρίας με τη λιβελούλα, αλλά και την ίδια.

Η γη αρχίζει ξαφνικά να τρέμει κάτω από τα πόδια τους. Οι τοίχοι αρχίζουν να καταρρέουν και ακολουθεί προφανώς ταραχή και πανικός.

Είναι προφανές ότι το κόσμημα που φοράει στο λαιμό της αυτή η γυναίκα για κάποιο λόγο σπάει, εν τούτοις, καταφέρνει να συγκρατήσει όλες σχεδόν τις λιβελούλες που το απαρτίζουν, πλην μιας που πέφτει στο πάτωμα, ενώ η γυναίκα βγαίνει από το σπίτι, που καταρρέει.

Η οικία C7 είναι προφανές ότι σωριάζεται από τον σεισμό, και έτσι η γυναίκα δεν έχει τη δυνατότητα να αναζητήσει το κομμάτι που έχει χαθεί από το σπάνιο κόσμημα.

Το εκπληκτικό είναι ότι 35 αιώνες μετά από τότε, ένας αρχαιολόγος, ο καθηγητής Jeffrey Soles δεν κρύβει τη χαρά του που κρατάει στα χέρια του ένα κομμάτι από το κόσμημα αυτής της αινιγματικής γυναίκας, στην τραπεζαρία της οικίας C7, μια λιβελούλα, που είναι και αυτή ένα εξ ίσου αινιγματικό έντομο για τις απεικονίσεις που αφορούν στα λατρευτικά δρώμενα των μυστηρίων και των τελετουργιών των Μινωικών χρόνων...

Πηγή