Ο Αντίοχος Α΄ Θεός, βασιλιάς της Κομμαγηνής από το 69 έως το 36 π.Χ., ήταν γιος του Μιθριδάτη A΄ Καλλίνικου και της Λαοδίκης, κόρης του Σελευκίδη Αντιόχου Η΄ Γρύπου...
Η καταγωγή του ήταν από τους Αχαιμενίδες από την πλευρά του πατέρα του και στους Μακεδόνες και τον Μέγα Αλέξανδρο από την πλευρά της μητέρας του. Ο Αντίοχος Α΄ δημιούργησε την δική του θρησκεία και ίδρυσε στο Nemrut Dağı (Νεμρούτ Ντάγκι - όρος Νεμρούτ / Νεμρώδ), σε υψόμετρο 2134 μέτρων, ένα "ιεροθέσιον", ταφικό μνημείο με τύμβο και ένα σύνολο ανάγλυφων πλακών, επιγραφών και αγαλμάτων του εαυτού του, των θεών, και των θεοποιημένων προγόνων του.
Ανακαλύφθηκε το 1881 από τον Γερμανό μηχανικό Karl Sester, ο οποίος δούλευε για λογαριασμό της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Ο Σέστερ ήταν υπεύθυνος για την κατασκευή ενός δρόμου στην Ανατολία και θεώρησε ότι εάν ανακέλυπτε τα ίχνη της αρχαίας "Βασιλικής Οδού", η οποία οδηγούσε από την Περσέπολη στο Αιγαίο, θα διευκολυνόταν στον σχεδιασμό και την κατασκευή. Ρωτώντας τους Τούρκους βοηθούς του, έμαθε τυχαία για την ύπαρξη κάποιων τεράστιων αγαλμάτων στο όρος Νεμρούτ.
Κινούμενος από περιέργεια ανέβηκε το βουνό, όπου και ανακάλυψε τα σπασμένα αγάλματα... Την επόμενη χρονιά επέστρεψε με τον γερμανό αρχαιολόγο Otto Puchstein για να ξεκινήσουν την πρώτη επιστημονική ανασκαφή του χώρου. Τα ευρήματα τους δημοσιεύτηκαν κάτω από τον τίτλο: "Reisen in Kleinasien und Nordsyrien" (Βερολίνο 1890). Το 1883 πραγματοποιήθηκε ανασκαφική δραστηριότητα από τους Τούρκους Osman Hamdi Bey και Osgan Effendi. Αυτοί δημοσιεύσαν τα ευρήματα τους κάτω από τον τίτλο: "Le Tumulus de Nemroud Dagh" (Κωνσταντινούπολη 1883).
Γερμανική ανασκαφική δραστηριότητα πραγματοποιήθηκε ξανά το 1938 από τους Friedrich Karl Dörner και Rudolf Naumann, οι οποίοι εξέδωσαν το "Forschungen in Kommagene" ("Έρευνα στην Κομμαγηνή"). Ο Dorner επέστρεψε στο Νεμρούτ το 1951 με την αμερικανική αρχαιολογική αποστολή της αρχαιολόγου Teresa Goell, ενώ το 1984, με κοινή ομάδα Γερμανών και Τούρκων εκτέλεσε εργασίες αποκατάστασης στον χώρο. Από το 1989 οι εργασίες αποκατάστασης εκτελούνται κάτω από την επίβλεψη του Τούρκου αρχαιολόγου Sencer Şahin.
Ο τύμβος είναι φτιαγμένος από χοντρό γαρμπίλι και έχει σήμερα ύψος 50 μέτρων. Το αρχικό του ύψος ήταν πάνω από 75 μέτρα, αλλά με το πέρασμα του χρόνου αλλά κυρίως με την χρήση δυναμίτη από αμερικάνικες "αρχαιολογικές" αποστολές μειώθηκε στο σημερινό του ύψος. Κάτω από τον τύμβο αυτό θάφτηκε ο Αντίοχος μαζί με τις συζύγους του και τις κόρες του... Ο τρόπος κατασκευής του τύμβου έκανε τον τάφο "απόρθητο" από τυμβωρύχους... Παρόλα αυτά, πάντως, υπάρχουν θρύλοι που μιλούν για μια κρυφή είσοδο και για μία κατάρα...
Το ταφικό μνημείο έχει δύο μεγάλα πλατώματα, ένα προς την Ανατολή και ένα προς την Δύση, καθώς και ένα μικρότερο στο Βορρά. Τα αγάλματα των θεών της Κομμαγηνής, ένας συγκρητισμός Ελληνικών και Περσικών θεοτήτων, είχαν ύψος 8 έως 10 μέτρα και θυμίζουν έντονα τα αγάλματα στις Θήβες της Αιγύπτου. Υπέστησαν μεγάλες ζημίες στο παρελθόν από σεισμούς. Κάθε κεφάλι αγάλματος έχει τοποθετηθεί σήμερα μπροστά από το αντίστοιχο σώμα.
Οι επιγραφές, οι οποίες βρίσκονται στις πλάτες των θρόνων των αγαλμάτων, περιλαμβάνουν τον "Νόμο" του Αντίοχου, δηλαδή το σύνολο των πολιτικών και θρησκευτικών μεταρρυθμίσεων του, και είναι γραμμένες στα Ελληνικά.
Στο ταφικό μνημείο έχει βρεθεί ένα ανάγλυφο από πορόλιθο, διαστάσεων 1,70Χ2,40 μέτρων, το οποίο απεικονίζει ένα λιοντάρι με την Σελήνη κρεμασμένη στο λαιμό του και 19 αστέρια χαραγμένα στο σώμα του. Τα τρία μεγαλύτερα από αυτά συμβολίζουν με ελληνικά γράμματα τους πλανήτες Άρη, Ερμή και Δια και έχουν 16 ακτίνες (όπως και το αστέρι της Βεργίνας), ενώ τα υπόλοιπα 16 μικρότερα αστέρια έχουν από 8 ακτίνες. Η επιγραφή αυτή, λοιπόν, αποτελεί το παλαιότερο ωροσκόπιο του κόσμου και είναι το ωροσκόπιο της ανέγερσης του ιεροθεσίου από τον Αντίοχο Α’. Αντιστοιχεί στις 3 Ιουλίου του 62 π.Χ., περίπου στις 18:43 (Ahmet Talat Saygaç, 2007).
Πρέπει να σημειωθεί ότι η σελήνη με ένα αστέρι δημιουργεί το μοτίβο της ημισελήνου με το άστρο, κάτι το οποίο ήταν κοινό σε αρκετά ταφικά μνημεία εκείνης της περιόδου στην ευρύτερη περιοχή. Η σχεδίαση του λιονταριού παραπέμπει στα λιοντάρια της "Πύλης της Ιστάρ" της Βαβυλώνας.
Πάνω στο ανάγλυφο είναι χαραγμένο το:
"ΠΥΡΟΕΙΣ ΗΕΡΑΧΛΕΟΣ ΣΤΙΛΒΟΟΝ ΑΠΟΛΛΟΝΟΣ ΠΗΑΕΤΟΝ ΔΙΟΣ". Ανά δύο οι λέξεις είναι πάνω από ένα από τα τρία μεγάλα αστέρια.
Το
"ΠΥΡΟΕΙΣ ΗΕΡΑΧΛΕΟΣ" σημαίνει "το φλεγόμενο του Ηρακλή" και αντιπροσωπεύει τον πλανήτη Άρη, ο οποίος, άλλωστε, στην αρχαιότητα αναφέρεται και ως "Πυροειδής" (Ερατοσθένη "Καταστερισμοί (ἢ Ἀστροθεσίαι)" 2,43, 4-7: "Πρώτον μεν Διός, Φαίνοντα μέγαν, ο δεύτερος εκλήθη μεν Φαέθων [...] ου μέγας ... ο δε τρίτος Άρεως, Πυροειδής δε καλείται, ου μέγας").
Το
"ΣΤΙΛΒΟΟΝ ΑΠΟΛΛΟΝΟΣ" σημαίνει "το ακτινοβόλο του Απόλλωνα" και αντιπροσωπεύει τον πλανήτη Ερμή. Τέλος, το "ΠΗΑΕΤΟΝ ΔΙΟΣ" σημαίνει "Φαέθων Διός" και πιστεύεται ότι αντιπροσωπεύει τον πλανήτη Δία, αν και υπάρχουν θεωρίες για την ύπαρξη παλαιότερα πλανήτη μεταξύ Δία και Άρη (στην σημερινή ζώνη αστεροειδών), ο οποίος ονομαζόταν "Φαέθωντας".
Το κόστος για την κατασκευή του μνημείου αυτού θα πρέπει να ήταν τεράστιο για τους χωρικούς της Κομμαγηνής, οι οποίοι συν τοις άλλοις εξαναγκάστηκαν όχι μόνο να του παραχωρήσουν τα εδάφη τους, αλλά και να προσφέρουν προσωπική εργασία για την ολοκλήρωση του έργου.
Το Ανατολικό πλάτωμα
Στο Ανατολικό πλάτωμα, το οποίο βρίσκεται περίπου 11 μέτρα πιο ψηλά από το Δυτικό, κοιτώντας από αριστερά προς τα δεξιά, υπάρχουν, διαμορφωμένα συμμετρικά, τα αγάλματα του Απόλλωνα/Μίθρα/Ήλιου/Ερμή, της θεάς της Κομμαγηνής (αντίστοιχη με την αρχαιοελληνική θεά Τύχη), του Δία/Ωρομάσδη, του Αντίοχου Α΄ Θεού, και του Αρτάγνη/Ηρακλή/Άρη. Εκατέρωθεν των αγαλμάτων αυτών υπάρχουν ,συμμετρικά τοποθετημένα, από ένα λιοντάρι (aslan), το οποίο αντιπροσωπεύει την επίγεια, εφήμερη δύναμη και από ένας αετός (kartal), το οποίο αντιπροσωπεύει την θεία και αιώνια δύναμη. Μπροστά από τα αγάλματα, σε μικρή απόσταση, υπάρχει βωμός...
Το Δυτικό πλάτωμα
Στο Δυτικό πλάτωμα δεν παρουσιάζεται η ίδια συμμετρία που υπάρχει στο Ανατολικό. Πέραν των αγαλμάτων των Θεών, υπάρχει μία σειρά από ανάγλυφα σε πορόλιθο τα οποία αντιπροσωπεύουν τους Πέρσες προγόνους του Αντιόχου.
Το Βόρειο πλάτωμα
Στο βόρειο πλάτωμα υπάρχει μια σειρά από επιτύμβιες στήλες μη εγχάρακτες. Αυτές, πιθανότατα, προορίζονταν για τους απογόνους του Αντιόχου Α΄.
Σύνδεσμος σε χάρτη /
Link to Map: 37° 58' 52''N, 38° 44' 26''E
Σημείωση: Ο Ιούλιος Αντίοχος Φιλοπάππος, ύπατος της Αθήνας από το 90 έως το 100 μ.Χ., για τον οποίο φτιάχτηκε, μεταξύ 114 με 116 μ.Χ., το γνωστό μνημείο, ήταν εξόριστος ηγεμόνας της Κομμαγηνής, εγγονός του Αντίοχου Δ΄ του Επιφανούς, τελευταίου βασιλιά της Κομμαγηνής.
